De 7 stappen voor gemeenten om tot een integrale aanpak van schoolomgevingen te komen zijn:
- Draagvlak en ambitie
- Budget bepalen
- Verankeren in beleid
- Handboek schoolomgevingen
- Uitvoeringsplan en prioritering
- Uitvoering per school
- Beheer en evaluatie
Stap 1: Draaglak en ambitie
Wat voor een aantal ambtenaren een vanzelfsprekendheid lijkt, is voor minstens zoveel andere ambtenaren een grote uitdaging. Niet elke wethouder die verantwoordelijk is voor mobiliteit is op voorhand enthousiast over schoolomgevingen. Ook collega’s kunnen heel verschillend tegen
het onderwerp aankijken.
De allereerste vraag: waarom wil je schoolomgevingen aanpakken?
Hierbij spelen niet alleen de objectieve ongevalscijfers een rol, sterker nog: daar ligt lang niet altijd een probleem. Des te meer is het belangrijk, dat ouders en kinderen de schoolomgeving als veilig ervaren. Want dit is voorwaarde voor ouders om hun kinderen zo zelfstandig mogelijk naar school te laten lopen of fietsen. En juist door dat dagelijkse lopen en fietsen naar school doen kinderen en jongeren de verkeerservaring op die hen helpt veilige en vaardige verkeersdeelnemers te worden. Bij jongeren in het voortgezet onderwijs is de objectieve veiligheid vaak wel een factor: zeker brugklassers zijn bij de aanvang van het schooljaar relatief vaak betrokken bij verkeersongevallen. Daarnaast zijn integrale projecten in samenwerking met middelbare scholen een goede manier om de stem van jongeren te betrekken bij het werk van de gemeente en de jongeren ook meer te leren over het verkeer.
Met dit “waarom” in het achterhoofd, ga je jouw ambities bepalen. Waar wil jij dat jouw gemeente over 5 of 10 jaar staat op het gebied van verkeersveiligheid? Je mag ambitieus zijn maar wees ook realistisch. Betrek je afdelingshoofd, directe collega’s en collega’s van andere afdelingen waarvan je weet dat je deze nodig gaat hebben. Leg ze uit waarom jullie dit moeten doen. Maak ze deelgenoot van jouw plannen, zo creëer je draagvlak voor het realiseren van je ambities.
Om je horizon te bepalen is het zinvol te kijken hoe andere, vergelijkbare gemeentes omgaan met dit onderwerp. Het ROV Zuid-Holland levert daar via dit kennisdossier input voor aan. Het ROV Zuid-Holland en de Regionale Projectgroep Verkeersveiligheid (RPV) waar jouw gemeente in zit, kunnen je desgewenst van meer informatie voorzien. Een overzicht met contactgegevens van het ROV Zuid-Holland en de RPV’s vind je hier en hier.
Naast ambtelijk draagvlak is het ook essentieel dat bestuurlijk draagvlak wordt gecreëerd. Maak dus ook je wethouder deelgenoot van het belang en van de plannen en ambities en leg vast dat je (samen) een plan van aanpak gaat opstellen. Hiermee maak je duidelijk dat je serieus bent en concrete stappen wilt zetten. De resultaten van je benchmark kunnen je helpen om de wethouder te enthousiasmeren. Overweeg om een ideale en minimale variant op te stellen, zodat je wethouder de keuze heeft. Dit kan zeker helpen als het lastig wordt om middelen (tijd en geld) vrij te (laten) maken.
Samen!
Verkeersveiligheid is een gedeelde verantwoordelijkheid, zeker in schoolomgevingen. Ouders die dagelijks hun kind(eren) naar school brengen vragen we om te voet of op de fiets te komen. En als ze toch met de auto komen, zien we graag dat ze verderop parkeren. Veel scholen bieden verkeerslessen aan om kinderen te leren hoe zij zich veilig in het verkeer kunnen verplaatsen en wat van hen in een bepaalde situatie buiten wordt verwacht. Van omwonenden verwachten we dat zij zich aan de verkeersregels houden en rekening houden met de kinderen en jongeren als ze tijdens schoolspits naar hun werk gaan. De rol van de gemeente zit in al deze aspecten verweven. Het is aan de gemeente te zorgen voor een veilige infrastructuur die op orde is. En de gemeente kan scholen in contact brengen met partijen die verkeerseducatie programma’s en projecten aanbieden. Via de gemeente kunnen subsidies en andere extra middelen worden ingezet die net dat beetje extra aandacht aan verkeersveiligheid geven. De gemeente kan alle betrokkenen die verantwoordelijk zijn voor de verkeersveiligheid in een schoolomgeving samenbrengen.
Stap 1 in het kort:
• Ambitie bepalen -> wat wil je bereiken?
• Benchmark uitvoeren -> wat doen andere gemeenten?
• Plan van aanpak opstellen -> wat, hoe en met wie?
• Ambtelijk draagvlak creëren -> collega’s en andere afdelingen betrekken
• Bestuurlijk draagvlak creëren -> wethouder enthousiasmeren
Betrokken actoren:
• Directe collega’s
• Afdelingshoofd
• Portefeuillehouder (wethouder)
• Collega’s andere afdelingen
• RPV
• ROV Zuid Holland
Stap 2: Budget bepalen
Nu de wethouder deelgenoot is van je plannen, is het essentieel om draagvlak te creëren bij het college. Want alleen met bestuurlijk draagvlak wordt het mogelijk om voor de komende jaren budget vrij te maken voor de aanpak van schoolomgevingen.
Maak voor jezelf (en de wethouder) inzichtelijk welke middelen van buiten de gemeente aangesproken kunnen worden. Er zijn diverse subsidieregelingen, dus je zult zien dat er met een beperkte investering al best veel mogelijk is. Ga in gesprek met je collega’s in jouw RPV om te kijken welke mogelijkheden en middelen er in de regio beschikbaar zijn (subsidies, verkeersleerkrachten, programma’s etc.). Neem ook de landelijk beschikbare middelen hierin mee, zoals de inzet van de Fietsersbond . Ook VVN heeft diverse (gratis) projecten en materialen beschikbaar.
Daarnaast worden ook in de 10 stappen aanpak van SCHOOL op SEEF handvatten en tips gegeven om budget veilig te stellen voor maatregelen. Aanbevolen wordt om tijdens het opstarten van het proces (dus al in stap 1) na te gaan of er middelen (tijd en geld) beschikbaar zijn om de uiteindelijke maatregelen uit te voeren. Voorbeelden van maatregelen waar tijd en/of geld beschikbaar moeten zijn, zijn het opzetten van een educatief verkeersveiligheidsprogramma en het aanleggen van infrastructurele maatregelen of gedragsacties in de schoolomgeving.
In de online enquête die begin 2024 onder gemeenten in Zuid-Holland is verspreid, is de vraag gesteld hoeveel budget in de gevraagde gemeente beschikbaar wordt gesteld voor de aanpak van schoolomgevingen. De genoemde bedragen lopen uiteen van €0 tot €8.400 per school, maar het gemiddelde ligt op ca. €2.000 per school.
Naast budget voor uitvoering wordt ook een tijdsinspanning gevraagd. Het opzetten van een programma kost nu eenmaal tijd. Neem contact op met je RPV of het ROV om een inschatting te maken van de uren (fte) die nodig zijn voor je scholenaanpak. Dit wisselt per gemeente en is natuurlijk ook afhankelijk van de omvang van je gemeente.
Met de informatie die je nu hebt kun je vervolgens terug naar de wethouder, je hebt nu immers een (reële) inschatting van de benodigde middelen.
Met je wethouder leg je het bestuurlijk draagvlak vervolgens vast in een collegebesluit. Maak daarin duidelijk welke financiering vanuit de regievoerder mogelijk is en maak bijvoorbeeld onderscheid in structurele budgetten en incidentele budgetten. Maak duidelijk wat deze aanpak betekent voor de gemeente en wat het jullie oplevert.
Stap 2 in het kort:
• Inzicht in externe middelen -> contact met RPV / regievoerder
• Inzicht in tijdsinvestering (fte) -> contact met RPV / regievoerder
• Budget samenstellen -> wat heb je (jaarlijks) nodig?
• Bestuurlijk draagvlak creëren -> wethouder betrekken, collegebesluit
Betrokken actoren:
• Projectleider RPV / Regievoerder
• Projectleider SCHOOL op SEEF
• Portefeuillehouder (wethouder)
• College
Stap 3: Verankeren in beleid
De integrale aanpak wordt verankerd in het gemeentelijk beleid. Als het bestaande beleid er nog niet in voorziet dan moeten de relevante beleidsdocumenten worden geactualiseerd. De wijze waarop mobiliteit beleidsmatig is vastgelegd verschilt per gemeente, maar te denken valt aan:
• Gemeentelijk verkeer- en vervoersplan
• Mobiliteitsplan
• Verkeersveiligheidsagenda
• Actieplan verkeersveiligheid
Ten behoeve van het draagvlak en het veiligstellen van budget is het zinvol om een uitvoeringsagenda op te stellen waarin het programma en de bijbehorende planning worden opgenomen.
Mogelijk moeten ook andere relevante mobiliteitsbeleidsstukken worden geactualiseerd zoals het gemeentelijk wegcategoriseringsplan of de fietsnetwerkkaart. Daarnaast kunnen ook beleidsdocumenten van andere domeinen relevant zijn, zoals beleid op het gebied van gezondheid, beweging en duurzaamheid. Het is dus raadzaam om andere afdelingen te betrekken bij de plannen die je in voorbereiding hebt.
Stap 3 in het kort:
• Inventariseren aangrenzend beleid -> bij welke beleidsdoelen kun je aansluiten? Groen, klimaat, wegen,
onderhoud etc.
• Bestaand verkeersveiligheidsbeleid actualiseren of nieuw beleid opstellen -> met team samen de horizon bepalen
• Actualiseren andere relevante stukken -> lijst maken van relevante stukken
Betrokken actoren:
• Eigen team of afdeling
• Andere betrokken afdelingen
• Portefeuillehouder (wethouder)
• College
Stap 4: Handboek schoolomgevingen
Nu het beleid is geactualiseerd kan er een Handboek Schoolomgevingen worden opgesteld. Hierin staat per thema en/of deelgebied de aanpak beschreven, zowel op het gebied van infrastructuur als van verkeerseducatie en campagnes. Inventariseer en maak inzichtelijk wat er op dit moment wordt gedaan of aanwezig is en wat er wordt georganiseerd op de scholen op het gebied van verkeersveiligheid.Veel gemeenten hebben een kwaliteitsplan of leidraad voor de inrichting van de openbare ruimte die gemeentelijke wegbeheerders als leidraad hanteren. Check wat daar bijvoorbeeld in staat over de toepassing van straatmeubilair, rijbaanbreedte, groen, spelen, water, verlichting en kunstwerken in zijn algemeenheid en in het bijzonder in relatie tot schoolomgevingen. Ook hiervoor ben je afhankelijk van samenwerking met de regionale projectleider SCHOOL op SEEF en accountmanager TotallyTraffic (voor de inzet van bijvoorbeeld de verkeersleerkracht en gastdocenten) en met andere afdelingen (bijvoorbeeld Beheer & Onderhoud voor uitvoering van infrastructurele maatregelen of de afdeling Communicatie voor inzicht in gemeentelijke campagnes op het gebied van verkeersveiligheid). Met het handboek maak je de vertaalslag van je plannen (en ambities) naar werkelijke uitvoeren. Je biedt de gemeente én de scholen handvatten om hun omgevingen te gaan aanpakken. Het handboek draagt er bovendien aan bij dat dit op uniforme wijze kan gebeuren, zodat de scholen in je gemeente dezelfde herkenbare inrichting en uitstraling (kunnen) krijgen.Betrek andere, relevante afdelingen bij het schrijven van het handboek en laat hen het handboek ook toetsen op volledigheid. Zo wordt het handboek een gedeelde verantwoordelijkheid en is de kans groter dat het gemeentebreed gedragen wordt.
Stap 4 in het kort:
• Inventarisatie bestaande situatie
-> bestaand gebruik van verkeerseducatie
-> campagnekalender
-> gerealiseerde en/of aankomende infrastructurele maatregelen
-> schoollocaties met een hoog risicocijfer of aantal meldingen
• Opstellen handboek -> check van kwaliteitsplan openbare ruimte (of HIOR) en vertalen naar ambities voor de schoolomgeving
• Toetsen handboek -> andere afdelingen worden medeverantwoordelijk
• Vaststellen handboek -> collegebesluit
Betrokken actoren:
• Eigen team of afdeling
• Andere betrokken afdelingen
• Projectleiders SCHOOL op SEEF en TotallyTraffic
• Projectleider RPV
• Scholen
• Portefeuillehouder (wethouder)
• College
Stap 5: Uitvoeringsplan en prioritering
De basis is gelegd en met het actuele verkeersveiligheidsbeleid als onderlegger kan nu een uitvoeringsplan worden opgesteld. Hierin wordt opgenomen welke infrastructurele maatregelen de komende jaren in de schoolomgevingen worden gerealiseerd en welke planning daaraan zit gekoppeld. Daarnaast wordt in het uitvoeringsplan uiteengezet wat op het gebied van educatie en voorlichting uitgevoerd gaat worden. In Zuid-Holland wordt gewerkt met de programma’s SCHOOL op SEEF (primair onderwijs) en TotallyTraffic (voorgezet onderwijs). Deze programma’s bevatten diverse onderdelen die beschikbaar zijn voor de leerlingen en opvoeders in jouw gemeente. Daarnaast is het raadzaam om met verschillende aanbieders in gesprek te gaan en je programma aan te vullen met diverse educatieve projecten en campagnes. Er is veel aanbod op het gebied van verkeerseducatie, maar niet alle projecten zijn even doeltreffend. Kennisplatform CROW heeft een Toolkit ontwikkeld waarin dit soort projecten worden vergeleken en beoordeeld. Ook op schoolopseef.nl en totallytrafficzuidholland.nl vind je een overzicht van de in Zuid-Holland beschikbare lessen en materialen.Daarnaast kun je altijd bij je RPV en het ROV om advies vragen.
Naast de inhoudelijke aanpak moet je voor jezelf bepalen hoe je jouw gemeentelijke programma schoolomgevingen (voor wat betreft verkeerseducatie en voorlichting) gaat uitvoeren. Ga je alle scholen in één keer benaderen of kies je ervoor om met een deel te starten? En welke scholen ga je dan als eerste aanpakken? Wat is haalbaar en op basis waarvan ga je scholen prioriteren? Hieronder worden enkele mogelijkheden genoemd.
- Het is een optie om voorrang te geven aan scholen die zelf al (aantoonbaar) werken aan het vergroten van de verkeersveiligheid. Het vergroten van de verkeersveiligheid in een schoolomgeving is een gedeelde verantwoordelijkheid en op deze wijze beloon je scholen die op eigen initiatief actie ondernemen.
- Een tweede wijze van prioritering kan zijn door te kijken naar de school-thuis-routes van de schoolgaande kinderen. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van de site schoolroute.nl. Door deze data te combineren met andere beschikbare data (bijvoorbeeld ongevallencijfers en verkeersintensiteiten) maak je verkeersveiligheidsrisico’s inzichtelijk.
- Een derde wijze is om wijk- of kerngericht (plattelandsgemeente) te werken en de aanpak van schoolomgevingen als een olievlek de gemeente te laten doorlopen.
- Ten slotte kun je ervoor kiezen om alle scholen in een keer te benaderen. Hiermee laat je zien dat je alle scholen even belangrijk vindt, ongeacht hun eigen aanpak op het gebied van verkeersveiligheid. Let wel op; dit kun je alleen doen voor wat betreft de verkeerseducatie en campagnes. Infrastructurele maatregelen vragen veel voorbereiding en investering, en uiteindelijk kost ook de uitvoering ervan veel tijd.
Naast het prioriteren is het raadzaam om de schoolomgevingen samen met de verantwoordelijke collega’s van de uitvoerende afdeling(en) door te nemen. Zij weten welke projecten en werkzaamheden in jullie gemeente in voorbereiding zijn (meerjarenprogramma, beheer- en onderhoudsprogramma etc.). Door de integrale aanpak van schoolomgevingen hierin te integreren werk je efficiënt en maak je inzichtelijk waar komende jaren in schoolomgevingen gewerkt wordt. Als vanuit een meerjarenprogramma of beheer- en onderhoudsprogramma een straat in een van jouw schoolomgevingen wordt aangepakt, kun je mogelijk werk met werk maken en kan die straat voor relatief weinig meerkosten een verkeersveiligheidsupgrade krijgen.
Stap 5 in het kort:
• Programma samenstellen -> aanbieders benaderen
• Prioriteren van scholen/schoolomgevingen -> welke school-
omgevingen eerst?
• Integreren in gemeentelijke meerjarenprogramma’s -> werk met werk maken
• (realistische) Planning opstellen -> jaarlijks aantal scholen
Betrokken actoren:
• Eigen team of afdeling
• Uitvoerende afdeling(en)
• Aanbieders
• RPV
• Portefeuillehouder (wethouder)
Stap 6: Uitvoering per school
Dan volgt de uitvoering van de verkeersveiligheidsaanpak op de scholen in je gemeente. Ook hier gaat het om een zorgvuldige voorbereiding, waarbij een goede afstemming met in ieder geval de scholen, maatschappelijke partners (bijv. hulpdiensten) en het OV-bedrijf (indien de school een bushalte heeft) van groot belang is. Communicatie is hier dus een sleutelwoord, zowel met de scholen als (via de scholen) met de ouders, en natuurlijk met omwonenden. Verkeerseducatie projecten en aanpassing van een schoolomgeving vragen een tijdsinvestering van de betrokken school. Het doorlopen van de lessen moet aansluiten op de infrastructurele maatregelen die in de schoolomgeving worden genomen. De lessen worden voorbereid en de projecten moeten worden opgenomen in de jaarkalender van de school. Daarnaast is het ook van belang om de uitvoeringszaken goed af te stemmen met de schooldirectie, als spreekbuis van de school.
Door de communicatielijnen open te houden weet iedereen wat er op welk moment wordt verwacht. En mochten er tijdens de uitvoering onverhoopt zaken anders lopen dan gepland kan er snel worden geschakeld.
Mijlpalen markeren en vieren
Vergeet ook niet om mijlpalen en successen samen te vieren: misschien ondertekenen de gemeente en de school een samenwerkingsovereenkomst bij de start van het project en wordt daar pers bij uitgenodigd. Of organiseer je een feestelijk moment bij de oplevering van de maatregelen.
Stap 6 in het kort:
• Uitvoering voorbereiden -> afstemmen met alle betrokken
• partijen Mijlpalen markeren -> vier samen het succes, betrek ook hier je RPV en de wethouder bij
Betrokken actoren:
• Eigen team of afdeling
• Uitvoerende afdeling(en)
• Maatschappelijke partners
• OV-diensten (indien van toepassing)
• RPV
• Portefeuillehouder (wethouder)
Stap 7: Beheer en evaluatie
Om als gemeente op de hoogte te blijven van lopende projecten en activiteiten op scholen én infrastructurele maatregelen die in voorbereiding of in uitvoering zijn, is het essentieel om evaluatiemomenten in te plannen. Dit is tevens een aangewezen mogelijkheid om scholen te laten reflecteren op je aanpak en op de projecten of programma’s die zij uitvoeren. De resultaten van de evaluatiemomenten kunnen als input worden gebruikt voor de actualisatie van het uitvoeringsplan. Naast de evaluatie op aanpak met scholen is het voor gemeenten heel zinvol om het uitvoeringsplan intern te evalueren en jaarlijks opnieuw te laten vaststellen. Zo houd je de aanpak en de bijbehorende documentatie actueel en zorg je er tevens voor dat het onderwerp bij je wethouder (en college) op de agenda blijft staan. Ook hierbij is het raadzaam om andere afdelingen te betrekken. De schoolomgeving veilig maken én veilig houden is ten slotte een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
De RPV’s en ROV Zuid-Holland bieden voor het uitvoeren van beheer en evaluatie ondersteuning aan. Contact opnemen met een RPV of het ROV kan via de contactgegevens die vermeld staan op deze pagina en deze pagina.
Stap 7 in het kort:
• Evaluatie van aanpak per school -> jaarlijks contact met scholen inplannen
• Evaluatie van het uitvoeringsplan -> intern evalueren
• Jaarlijks laten vaststellen
Betrokken actoren:
• Regievoerder en RPV
• Scholen
• Eigen team of afdeling
• Uitvoerende afdeling(en)
• Portefeuillehouder (wethouder)
Terug naar de pagina kennisdossier